گردشگری خلاق؛ شکل جدیدی از گردشگری در ایران و جهان

منظور از گردشگری سفرهایی است که در زمان فراغت میان مبدا و مقصد با انگیزه های استراحت، فراغت، تفریح، تمدید قوا، تفرج، رفع خسگی های ناشی از کار، لذت بردن از زندگی و انبساط خاطر انجام می گیرد و شخص گردشگر در مقصد، اقامت و اشتغال دائم ندارد. بنابراین سفرهای کاری، تجاری، سیاسی، اداری و مانند این ها که جنبه موظف دارند، جزء سفرهای گردشگری به حساب نمی آیند.

گردشگری شهری

شهرها مهمترین مراکز تولید سرمایه های فرهنگی هستند. فرهنگ شهری یک فرهنگ تبلور یافته است. این فرهنگ در زمینه های هنری، ذوقی، دینی، رفتاری، اجتماعی و زبانی به اشکال مختلف در شهرها نمود عینی پیدا کرده و تبدیل به تمدن می شوند. ماهیت تمدن سازی شهرها به آن ها برجستگی خاصی می بخشد که آثار و یادمان های تمدنی نشانه های این ماهیت هستند. امروزه آثار تمدنی برجای مانده در شهرها به عنوان یکی از اصلی ترین جاذبه های گردشگری مورد توجه گردشگران قرار می گیرند.

گردشگری خلاق شهری

یکی از اشکال گردشگری که در دهه های 1980 و 1990 مطرح شده است، «گردشگری خلاق» است که به طور موثری جامعه را در جهت نیل به توسعه پیش می برد. نخستین شخصی که بحث مناطق و شهرهای خلاق را مطرح کرد ریچارد فلوریدا است. او در سال 2002 اولین کتاب خود را تحت عنوان گردشگری خلاق منتشر کرد.

«گردشگری خلاق ، سفر به سمت تجربه های معتبر با یادگیری مشارکتی در هنر ، میراث یا طبیعت خاص یک محل ، است و یک ارتباط با کسانی که در آن محل زندگی می کنند و فرهنگ آنجا را می سازند ، فراهم می آورد.»

گردشگری خلاق به عنوان نسل جدید گردشگری بعد از گردشگری انبوه و گردشگری فرهنگی، طلایه دار و پیشرو تازه نفس صنعت گردشگری است. در «گردشگری خلاق»، گردشگر به تعامل بیشتر آموزشی، اجتماعی، احساسی و همچنین مشارکت با مکان، فرهنگ زندگی و مردم تشویق می شود.

زیرساخت های گردشگری خلاق

مرتبط ساختن صنایع خلاق با گردشگری می تواند تقاضا را افزایش داده، ابتکار در گردشگری را برانگیزد و محصولات گردشگری را دوباره احیا کند. گردشگری خلاق به عنوان جدیدترین مدل گردشگری می بایست با توجه به ظرفیت های فرهنگی و تاریخی مردم شهرها طراحی و پیاده سازی شود.

شهر خلاق

شهر خلاق مکانی برای رشد و نمو خلاقیت ها در دينامیک شهرها است. شهر خلاق منزلی برای خلاقیت های هنری، نوآوریهای علمي و تکنولوژی و صدای رسای فرهنگ های رو به رشد است. شهری که همه پتانسیل های خلاق خود را جامه عمل می پوشاند و پرچمدار فعالیت های فرهنگی و توسعه ای است. يک شهر خلاق يک شهر پويا از لحاظ يادگیری فرهنگي و بین فرهنگی است. در اين شهر، هر شهروند اطمینان خاطر به استفاده از  ظرفیت های علمی، فنی، هنری و فرهنگی خود دارد.

عواملی که در توسعه گردشگری خلاق در شهرها می توانند مؤثر محسوب آيند عبارتند از:  

• اطلاع رسانی و تبلیغات در سطح ملی و بعد در مراحل بالاتر بین المللی
• گسترش حمل و نقل
• ایجاد امنیت برای مردم و گردشگران
• هماهنگی سازمان های مرتبط به امور گردشگری
• فراهم آوردن امکانات رفاهی برای گردشگران، مانند هتل، رستوران، نمایشگاه
• تشکیل شورایی از عناصر آگاه و متخصص در امر سیاحتی و جهانگردی

گردشگری خلاق در ایران

کشور ایران که دارای توانایی های بالقوه عظیمی در زمینه های زیست محیطی، تاریخی، میراث فرهنگی و غیره است. عدم موفقیت ایران در جذب گردشگران و توسعه گردشگری دلایل متعددی دارد. برای افزایش گردشگران تنها نمی توان به اقتصاددانان دل بست. راه حل در واقع در دستان دولت و برنامه ریزان است چرا که آنان اگر نخواهند و تمایلی به گسترش توریسم و جذب گردشگر نداشته باشند. جاذبه های تاریخی، طبیعی و فرهنگی به تنهایی نمی تواند کار ساز باشد.

ایران از لحاظ اقلیمی و تنوع جانوری یک کشور شبه قاره ای است که می تواند جزء ۵ کشور اول دارای بیشترین جاذبه های زیستی و جانوری در دنیا است. همچنین یکی از سه قطب برتر بر صنایع دستی در دنیا است؛ سفالگری، شیشه گری، قلم زنی، مشبک کاری، حکاکی بر روی فلزات، میناکاری، خاتم سازی، معرق کاری، منبت کاری، قالی بافی، نمدمالی و ... ايران معجونی از گوناگونی فرهنگی، زبانی، قومی، زيست محیطی و اقلیمی است. همچنین از لحاظ آثار تاريخی و میراث فرهنگی جزء ده کشور اول دنیا محسوب می شود.

در گردشگری خلاق، گردشگری فرهنگی شامل فرهنگ بومی، آداب و رسوم، گويش و زبان محلی، پوشش و لباس محلی، موزه ها، نمايشگاه ها، ارکسترها، نمايشنامه ها، هنرهای دستی، معماری ايران علاوه بر موارد فوق، موسیقی سنتی، آيین های سنتی نظیر تعزيه، مراسم چهارشنبه سوری، جشن های مذهبی زرتشتی و اسلامی، عزاداری ها مانند محرم و ... جذابیت های فرهنگی هستند که گردشگر نسل سوم گردشگری با درک اين موضوعات علاقه مند به کشور مقصد می شود و چه بسا خود عنصری برای تبلیغ کشور مقصد می شود. اکثر قريب به اتفاق شهرها و حتی روستاهای ايران از جذابیت های فرهنگی غنی برخوردارند. در زمینه طبیعت نیز با توجه به گستره فضايي اين الگو، محیط طبیعي مثل ساحل، جنگل، کوه، کوير، غار و نظیر اينها شهرهای ايران نیز دارای قابلیت ها و جاذبه های فراوانی است.

رشت شهر خلاق خوراک

مراحل توسعه ی گردشگری خلاق در مناطق شهری

گردشگری خلاق در شهر ها نیاز دارد تا نگاشته ، هماهنگ ، شبکه سازی و ترویج گردد. در   مدیریت و توسعه ی این نوع از گردشگری در شهر ها باید 5 عنصر اصلی زیر در نظر گرفته شود:

1. مدیریت منابع مرتبط: بمنظور توسعه ی گردشگری در شهرها باید توسعه ی منابع مرتبط، بخصوص با توجه به محیط زیست مانند ، سیستم های تصفیه در شهرها و مهمان نوازی بمنظور استقبال از گردشگران ، بخوبی بررسی شود.
2. هماهنگی: گردشگری خلاق باید توسط هر دو گردانندگان خصوصی و دولتی هماهنگ و با بخش گردشگری متحد شود. این روش باید راهکارهای بخوبی سازمان یافته را بکارگیرد و به اندازه ی کافی در برابر اثرات منفی سیاست گذاری ها انعطاف پذیر باشد.
3. جمع آوری و سازماندهی پیشنهادات: بیشتر پیشنهادات خلاق، هم در بارسلونا و هم در سانتافه و حتی تا حدی در پورتو ، تجربه های خلاق را به گردشگران ارائه می دهند و تبدیل منابع ملموس به تجربه را مدیریت می کنند. در واقع می توان صنایع خلاق را بعنوان عنصر کلیدی توسعه ی گردشگری خلاق در نظر گرفت.
4. شبکه سازی : شبکه سازی به نظر می رسد یکی از روندهای توسعه ی گردشگری خلاق است. کار باید با یکپارچه سازی همه ی ذینفعان ، هماهنگی و ارائه ی تجربه ی خلاق در آن شبکه ، انجام گیرد.
5. ترویج: یک حقیقت کلیدی برای توسعه ی گردشگری خلاق ترویج است که عمدتا بصورت آنلاین در شهرهایی مانند بارسلونا و سانتافه، با استفاده از پتانسیل  سیستم عامل های آنلاین مانند وب سایت ها و رسانه های اجتماعی ، انجام می شود.

برخی از منابع مورد استفاده در این مقاله عبارت اند از :

• محمدتقی رهنمایی (1390)، کتاب گردشگری شهری، ناشر: سازمان دهیاری ها و شهرداری ها
• محمد رحیمی و فاطمه پازند (1395) مقاله الگوی گردشگری خلاق شهری درایران با استفاده از مدل تحليلی  سلسله مراتبی، فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی
• محمدحسن زال، فرشته دوستی و مهدی رمضان زاده (1397)، مقاله گردشگری خلاق، ابزاری برای توسعه شهری (مطالعه موردی: کلان شهر تبریز)، فصلنامه پژوهش های جغرافیایی برنامه ریزی شهری
• زهرا گلی گرمستانی (1395)، راهکارهای توسعه ی گردشگری خلاق شهری در ایران (مطالعه ی موردی : شهر ساری)، پایان نامه کارشناسی ارشد
• https://en.unesco.org/
• Florida, Richard (2002): The Rise of the Creative Class. And how it’s Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life. New York. N.Y.: Basic Books