معرفی کامل و جامع رشته مهندسی شهرسازی-از فرایند شروع تحصیل تا بازارکار

شهرسازی معادل رشته Municipal Engineering در انگلستان است که در سیستم دانشگاهی ایران در رده مهندسی طبقه‌بندی شده‌است اما معمولاً در دانشکده هنر و معماری ارائه می‌گردد. تاریخچه ساخت و کاربرد این واژه در فارسی برمی گردد به حضور کارشناسان آلمانی در ایران در دهه بیست خورشیدی که در برابر واژه آلمانی Städtebau با همین مفهوم مشابه ساخت و ساز شهر قرار داده شد.

دروس رشته مهندسی شهرسازی ترکیبی از رشته‌های مختلف است که همه در شکل‌گیری شهر تاثیر گذارند به همین علت رشته شهرسازی در عین تخصصی بودن به عنوان یک رشته میان رشته‌ای شناخته می‌شود که زمینه‌های گوناگون در سطوح روستایی، شهری و منطقه‌ای از یک سو و سطوح فنی، انسانی و محیطی از سوی دیگر را در بر می‌گیرد. یک شهرساز در کنار نقش خود سیاست‌گذار و هماهنگ کننده معماران، مهندسین عمران، اقتصاد دانان و جامعه‌شناسان در محیط شهری است.

قسمت اصلی دروس رشته مهندسی شهرسازی به دانشجو مهارت برنامه‌ریزی و طراحی فضای شهری در مقیاس‌های مختلف را به صورت تئوری و عملی آموزش میدهند؛ در کنار این مباحث، سه دسته دروس نظریات توضیحی، شناخت کمی و عددی و مهارت‌های بیان تصویری و نقشه برداری به مهندس شهرساز در شناخت شهر و طراحی مناسب کمک می‌کنند.

دروس رشته شهرسازی

طبق مصوبه وزارت علوم به طور کل  تحصیل در رشته شهرسازی در مقطع کارشناسی 140 واحد درس تعریف شده است که جزییات آن به شرح زیر است :

• دروس پایه : 37 واحد
• دروس عمومی : 22 واحد
• دروس تخصصی : 63 واحد
• دروس اختیاری : 18 واحد

از جمله دروس این رشته که میتوان نام برد :

دروس‌ پایه‌

• درآمدی‌ بر شهرشناسی‌
• مبانی‌ جامعه‌شناسی‌
• درک‌ و بیان‌ محیط‌ شهری‌
• مبانی‌ جغرافیا
• مبانی‌ اقتصاد
• بوم‌شناسی‌ طبیعی‌ و انسانی‌
• کاربرد ریاضیات‌ در شهرسازی‌
• کارگاه‌ بیان‌ تصویری‌
• کاربرد هندسه‌ در شهرسازی‌
• زبان‌ تخصصی‌

دروس‌ اصلی‌

• کاربرد نقشه‌برداری‌
• کاربرد رایانه‌ در شهرسازی‌
• تاریخ‌ و فرهنگ‌ شهرنشینی‌ جهان‌
• تاریخ‌ و فرهنگ‌ شهرنشینی‌ ایران‌
• آشنایی‌ با مبانی‌ معماری‌ وساختمان‌
• مبانی‌ مهندسی‌ شبکه‌ حمل‌ و نقل‌
• کارگاه‌ مهندسی‌ شبکه‌ حمل‌ و نقل‌‌
• مبانی‌ مهندسی‌ تأسیسات‌ شهری‌
• کارگاه‌ مهندسی‌ تأسیسات‌ شهری‌
• طراحی‌ و کاربرد نظام‌ اطلاعات‌
• آمار و روش‌های‌ کمی‌ در شهرسازی‌
• آشنایی‌ با مصالح‌ و ساخت‌
• جغرافیای‌ شهری‌
• جامعه‌شناسی‌ شهری‌
• اقتصاد شهری‌
• کارگاه‌ مطالعات‌ شهری‌
• حقوق‌ و قوانین‌ شهری‌.

دروس‌ تخصصی‌

• مبانی‌ و روش‌های‌ برنامه‌ریزی‌ شهری‌
• مبانی‌ و روش‌های‌ طراحی‌ شهری‌
• کارگاه‌ برنامه‌ریزی‌ شهری‌ (کاربری‌ زمین‌)
• کارگاه‌ طراحی‌ شهری‌
• مبانی‌ و روش‌های‌ برنامه‌ریزی‌ مسکن‌
• کارگاه‌ برنامه‌ریزی‌ مسکن‌
• مدیریت‌ و سازمان‌ اجرایی‌ شهری‌
• کارگاه‌ طرح‌های‌ اجرایی‌
• شناخت‌ فضاهای‌ شهری‌ ایران‌
• روش‌ تحقیق‌ در شهرسازی‌
• کارگاه‌ آماده‌ سازی‌ زمین‌
• کارگاه‌ برداشت‌ کاربری‌
• طرح‌ نهایی‌.

نکته : کارگاه ها در قالب کارگاه یک تا پنج ارائه خواهند شد و موضوع تدریس آن بسته به نوع دانشگاه و استاد ممکن است متفاوت باشد.

نقش و توانایی یا کارایی

رشته شهرسازی تخصصی و میان رشته ای است و در زمینه های مختلف مثل شهر و منطقه از یک طرف و طراحی فنی و انسانی و محیطی از طرف دیگر در ارتباط است. مهندسان شهرسازی در ساماندهی بهبود فضای زندگی می‌تواند نقش پررنگی داشته باشند و با ارائه راهکارهای مختلف و طرح های مختلف در زمینه های مدیریت و برنامه‌ریزی فضاها می‌توانند شرکت کنند. با توجه به مواردی که آموزش می بینند می‌توانند برنامه‌های در سطوح شهری و روستایی طراحی کنند و همچنین در فرایند شهرسازی وظیفه خود را انجام دهد. دانشجویان رشته شهرسازی با مفاهیمی مثل روانشناسی رنگ ها هم باید آشنا باشند و همینطور با مفاهیم و اصول کار نقشه برداری، رسم فنی، پرسپکتیو، ریاضی، انسانی، مدل سازی و غیره آشنا باشد. این رشته نیاز به مطالعات زیادی دارد و باید بررسی میدانی انجام شود به خاطر همین دانشجو باید وقت زیادی را به آن اختصاص دهد و هم علاقه زیادی داشته باشد.

به علت درگیری این رشته با بحث طراحی، متقاضی تحصیل در آن بایستی تا حدودی با مبانی طراحی آشنا بوده، به این موضوع علاقه داشته و دارای ذوق و استعداد هنری و خلاقیت و هوش بصری نیز باشد. در کنار آن، بایستی به مسائل اجتماعی، انسانی، اقتصادی و فنی علاقه‌مند باشد و حین تحصیل کارهای تحقیقاتی و پژوهشی فراوانی انجام دهد. همچنین افرادی که دغدغه تاثیر‌گذاری در زندگی شهری و توسعه شهر خود را دارند در این رشته به موفقیت بیشتری دست پیدا می‌کنند.

این رشته برای ادامه تحصیل در سطح کارشناسی ارشد دانشگاه‌های ایران شامل چهار گرایش مدیریت شهری، طراحی شهری، برنامه‌ریزی شهری و برنامه‌ریزی منطقه‌ای است و در مقطع دکتری نیز تحت عنوان شهرسازی می‌باشد.

کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری

 دوره ای است که طی آن دانش آموختگان این رشته بتوانند دانش لازم برای تهیه طرح‌های توسعه شهری مورد نیاز کشور را فرا گرفته و بتوانند رابط مناسبی بین برنامه‌های دیگر شهرسازی بوده و نظارت و مراقبت بر توسعه پایدار شهری بر اساس سیاستها و طرح‌های مصوب را بر عهده گیرند.

شهرسازی در عین تخصصی بودن، دارای خصلت و ویژگیهای میان رشته‌ای است و تقویت زمینه‌های مختلف آن از جمله برنامه‌ریزی شهری در ارتباط و هماهنگ و تنگاتنگ با برنامه‌ریزی منطقه ای، طراحی شهری، مدیریت شهری و برنامه‌ریزی مسکن می‌تواند زمینه‌های رشد و تعالی این رشته در کشور را فراهم کند. دانش آموختگان این رشته می‌توانند در فرایند برنامه‌ریزی و بهبود شرایط زیست مناطق شهری کشور نقش مؤثری داشته و با مشارکت در تهیه طرحهای توسعه شهری و نظارت بر اجرای این طرح‌ها عملاً در فرایند شهرسازی کشور نقش و وظیفه اجراء خود را ایفا نمایند.

دانش آموختگان این رشته می‌توانند در نهادهای مختلف شهرسازی کشور از جمله ادارات و سازمانهای تابعه وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت کشور، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، شهرداریها، دفاتر فنی استانداریها و همچنین دفاتر مهندسین مشاور نقش مؤثری در تهیه و اجراء و نظارت بر اجرای طرحهای توسعه شهری کشور داشته باشند.

کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی منطقه ای

کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی منطقه ای دوره ای است که طی آن دانش آموختگان این رشته بتوانند دانش لازم برای تهیه طرح‌های توسعه منطقه ای و ناحیه ای مورد نیاز کشور را فرا گرفته و بتوانند رابط مناسبی بین برنامه‌های دیگر شهرسازی بوده و نظارت و مراقبت بر توسعه پایدار منطقه ای و ناحیه ای بر اساس سیاستها و طرح‌های مصوب را بر عهده گیرند.

برنامه ریزی منطقه ای در سال های اخیر توجهات زیادی به خود را جلب کرده است. برنامه ریزی کلانشهرها و برنامه ریزی کلان و آمایش سرزمین از جمله موارد بسیار مهمی است که در رشته شهرسازی میگنجد.

در سال­های گذشته گرایش برنامه ریزی شهری و منطقه ای به طور معمول با هم ارائه میشد اما امروزه به دلیل نیازمندی به تخصص گرایی بیشتر در دانشگاه ها به صورت دو گرایش جداگانه ارائه می­شود.

کارشناسی ارشد مدیریت شهری

 نگرش جامع به سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری و نیز تدوین اهداف یکپارچه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در رأس سیاستگزاری و مدیریت شهری قرار می‌گیرد. تحقق این اهداف، نیازمند ارزیابی نتایج و تبعات سیستم‌های شهری برای تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی بوده و محتاج تحولات اساسی در سازمان و تشکیلات برنامه‌ریزی و مدیریت شهری است. ایجاد تعادل بین مراکز شهری بزرگ و کوچک، همکاری بین بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی و نیز تدوین استراتژی محلی در زمره سیاست‌های نیل به مدیریت شهری، قابل تأمل هستند. شهرهای جهان از طریق تجربه و پژوهش مسیرهایی را برای رویارویی با مشکلات توسعه شهری و محیط کشف و در طی این فرایند، بینشی نیز نسبت به نحوه دستیابی به توسعه پایدار کسب کرده‌اند. بدین ترتیب رشته مدیریت شهری به دنبال تربیت متخصصانی است که بتوانند روش‌های حل معضلات امروزی شهرها را ارائه کند. دوره کارشناسی ارشد مدیریت شهری محورهای زیر را به منظور دستیابی به فضایی که بتوان به پرسش‌ها و چالش‌های فوق پاسخ داد، دنبال خواهد کرد:

• چگونگی بهبود محیط شهری با رویکرد مدیریت شهری
• روش‌های برتر تصمیم‌گیری محیط شهری
• روش‌های اجرای استراتژی محیطی و مدیریت شهری
• افزایش توان مدیریتی برای برنامه‌ریزی و مدیریت شهر
• روش‌های مؤثر برای بکارگیری منابع موجود در جهت مدیریت شهری پایدار

کارشناسی ارشد طراحی شهری

 تعاریف متعدد و متنوعی از طراحی شهری ارائه شده‌است که دارای وجوه مشترک زیاد و گاه نیز وجود افتراق است. وجوه مشترک مذکور در قالب مشخصات و ویژگی‌های طراحی شهری به شرح زیر قابل ذکر است:

• تأکید بر جنبه‌های کالبدی و فضائی (سه بعدی) در ضمن توجه به جنبه‌های عملکردی شهر
• تأکید بر عرصة عمومی
• ارتباط با معماری، معماری منظر و برنامه‌ریزی شهری
• کاربست در مقیاسهای مختلف ولی عمدتاً در مقیاسهای بخشی از شهر و پروژه‌های بزرگ و کوچک شده.
• هدف کلی طراحی شهری را نظم دهی ظاهری (شکلی) و عملکردی به سکونتگاه‌های انسانی ذکر کرده‌اند، ولی به‌طور خاص هدف طراحی شهری کسب دانش تخصصی و مهارت حرفه‌ای است در زمینه‌های زیر:
• نظم دهی ساختار شهر و عناصر عمده تشکیل دهندة آن.
• ترتیب، تنسیق و اصلاح بخش‌های تاریخی به معنی قابل استفاده کردن آنها.
• طراحی ساختاری توسعه‌های شهری در مقیاس‌های مختلف.
• تأکید بر طراحی مبتنی بر اصول، قواعد و معیارهای شکل دهنده شهر به صورت تدریجی در طول زمان براساس آگاهی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، حقوقی.
• ارتقاء کیفیت محیط شهری.
• توجه به چالش محلی ماندن و جهانی شدن.
• قابل زیست کردن و حیات بخشی فضاهای شهری.
• ایجاد مکان‌های با هویت مردمی.
• توجه به ملاحظات پایداری در طراحی فضاهای شهری.

طراحی شهری به عنوان یک تخصص حرفه‌ای و یک رشته علمی طی دو دهه اخیر تقریباً در همه جا از اهمیت زیادی برخوردار بوده‌است. این امر از یک طرف به دلیل حاد شدن مسائل گوناگون شهرها و تنزل کیفیت آنها و از طرف دیگر تلاش طراحان شهری برای فعال‌تر و غنی‌تر کردن دانش آن به منظور پاسخگویی مؤثرتر به نیازهای روزافزون جوامع کنونی در ارتباط با محیط‌های انسان ساخت می‌باشد. در کشور ما علیرغم نیاز شدیدی که در شرایط کنونی به خدمات این حرفه در مقیاس‌ها، زمینه‌ها و برای اهداف گوناگون احساس می‌شود، متأسفانه حرفه طراحی شهری نتوانسته‌است جایگاه، موقعیت و هویت مناسب خود را بیابد. که نتیجه مشخص آن عدم موفقیت پروژه‌های مختلفی است که تحت عنوان طراحی شهری طی حدود چهل سال گذشته در کشور به اجرا درآمده است. بدون شک بخش مهمی از این عدم موفقیت مرهون برنامه آموزشی طراحی شهری است. به این معنی که آموزش طراحی شهری نتوانسته با ارائه برنامه‌ای مناسب، طراحان شهری حرفه‌ای متخصص، با شایستگی لازم، تربیت نماید.

دکتری شهرسازی

 به منظور تعیین هدف و رسالت خاص دوره آموزشی دکترای شهرسازی لازم است در ابتدا نگاه مختصری به فلسفه وجودی شهرسازی و ماهیت آن به‌طور کلی داشته باشیم. از ابتدای قرن گذشته، شکل‌گیری حرفه ورشته شهرسازی همواره با بحث‌ها و چالش‌های زیادی همراه بوده‌است. یکی از اصلی‌ترین این بحث‌ها مربوط به ماهیت مناسب آموزش در مقاطع سه‌گانه آن بوده‌است؛ بنابراین برای تعیین شکل مطلوب آموزش شهرسازی در مقطع دکترا لازم است قبل ازهر چیز نقش حرفه ای شهرساز از یکطرف و نقش آکادمیک آن از طرف دیگر روشن شود. بدون شک ماهیت این دو نقش تعیین‌کننده نیازی است جامعه حرفه ای و آکادمیک دارابوده و برنامه آموزشی دوره دکترای شهرسازی باید به آنها به صورت رضایت بخشی پاسخ دهد.

بازار کار و حقوق و مزایا

رشته مهندسی شهرسازی از جمله رشته‌هایی است که بازار کار گسترده‌ای دارد. کارفرمای بیشتر پروژه‌های شهری شهرداری است که معمولا پروژه را به شرکت‌های مهندسی مشاور می‌سپارد؛ متخصص شهرساز با همکاری با این دفاتر، می‌تواند نقش موثری در توسعه شهری داشته باشد. حقوق و مزایای دانش‌آموختگان این رشته بسته به میزان مهارت و سابقه کاری و محل کار تعیین می‌شود و در ابتدای کار معمولا مطابق حقوق مصوب اداره کار است.

از جمله سازمانهای دولتی که این افراد میتوانند در ان فعالیت نمایند عبارت است از :

• دفاتر شهرسازی و فنی شهرداری‌ها
• دفاتر فنی وزارت کشور
• وزارت راه و شهرسازی و سازمان‌های مسکن و شهرسازی استان‌ها
• کارشناسی دادگستری
• دفاتر فنی جهاد کشاورزی
• بنیاد مسکن انقلاب اسلامی
• دفاتر مهندسین مشاور شهرسازی
• سایر نهادهای مرتبط برای اجرای طرح‌های شهری کشور

همچنین شرکت‌های خصوصی و مهندسین مشاور فعال در زمینه تهیه طرح‌ها و برنامه‌های شهری، بیشتر بازار کار فارغ التحصیلان این رشته را تشکیل می‌دهند و در کنار آن‌ مهندس شهرساز با قبولی در آزمون نطام مهندسی می‌تواند پروانه اشتغال به کار و حق امضا دریافت کند.

وضعیت ادامه تحصیل در خارج از کشور

دانش آموخته شهرسازی در دو رشته طراحی و برنامه‌ریزی شهری و منطقه ای در دانشگاههای جهان پذیرش می‌گیرد. وضعیت ادامه تحصیل این رشته در کشورهای خارج نسبت به سایر رشته های مهندسی کمتر است.به دلیل اینکه رشته شهرسازی به سیاست گذاری کلان یک شهر ، منطقه و... میپردازد به طور معمول ظرفیت پذیرش کمتری نسبت به سایر رشته ها دارند و کشورهای مقصد دانشجویان بومی خود را برای اینکار برمیگزینند. اما به طور کل بسته به مقطع و زمان اپلای کردن احتمال قبولی این رشته در دانشگاه­های سایر کشور ها به همره فاند کامل میسر است.

جمع بندی

رشته شهرسازی از جمله رشته های نوپا در ایران است که در آینده ظرفیت توسعه و تکامل بیشتری دارد. رشته شهرسازی یک رشته میان رشته ای بوده است که تلفیقی از علوم اجتماعی ، اقتصادی، هنری و مهندسی است. جذب مهندسین شهرسازی در نهادهای تخصصی خودشان(متاسفانه اکثر امور تخصصی این رشته در سازمان های مختلف به معماران و عمرانی ها اختصاص یافته است) میتواند موجب توسعه و اعتلا جامعه شود.